Het medische trainingsproces is bedoeld om toekomstige artsen uit te rusten met de vaardigheden en kennis die nodig zijn om hoogwaardige patiëntenzorg te bieden. Een al lang bestaande praktijk binnen sommige medische scholen heeft echter tot ernstige ethische problemen geleid: het uitvoeren van bekkenonderzoeken bij vrouwen onder narcose zonder hun toestemming of medeweten. Deze zeer verontrustende traditie, die vaak wordt omschreven als een ‘vies geheimpje’, legt een aanzienlijke tekortkoming in de autonomie van de patiënt bloot en roept vragen op over de kernwaarden van de medische ethiek.
De oorsprong en omvang van de praktijk
Bij de praktijk, die wordt beschreven in een boek waarin de ervaringen van de auteur aan de Tufts University School of Medicine worden onderzocht, zijn medische studenten, vaak mannelijke studenten, betrokken die tijdens operaties bekkenexamens oefenen op patiënten die onder narcose zijn gebracht. Een student vertelt: “Ik heb allemaal handschoenen aan, vijfde in de rij… We leren meer dan examenvaardigheden. Door gebruik te maken van de kwetsbaarheid van de vrouw – terwijl ze bewusteloos naakt op een tafel ligt – leren we dat patiënten instrumenten zijn die we kunnen uitbuiten voor ons onderwijs.” Dit ‘automaat’-model – waarbij studenten in de rij staan om examens af te leggen – is veroordeeld als een ‘schandalige aanval op de waardigheid en autonomie van de patiënt’.
De praktijk beperkt zich niet tot één instelling. Het wordt beschreven als een ‘eeuwenoude’ traditie die voorkomt op medische scholen over de hele wereld, en die vragen oproept over hoe wijdverspreid het probleem werkelijk is.
Verdedigingen en ethische zorgen
Veel medische scholen en ziekenhuizen verdedigen deze praktijk en beweren dat dergelijke onderzoeken vallen onder de “impliciete toestemming” van een patiënt voor een operatie. Ze beweren dat patiënten zich ervan bewust zijn dat ze naar een academisch ziekenhuis gaan en daarom de betrokkenheid van studenten mogen verwachten. Uit onderzoek blijkt echter dat er een kloof bestaat: veel patiënten zijn zich niet bewust van de interactie met medische studenten en zelfs niet van het feit dat ze zich in een academisch ziekenhuis bevinden. Deze dubbelzinnigheid komt voort uit ‘opzettelijke leugens en bedrog’, wat wijst op een mogelijke minachting voor de transparantie van de patiënt.
Erosie van verantwoordelijkheid en toestemming
Een zorgwekkende trend laat een erosie van verantwoordelijkheid onder medische studenten zien. Uit een onderzoek bleek dat 100% van de studenten door leden van het klinische team aan patiënten werd voorgesteld als ‘dokter’. Uit verder onderzoek blijkt dat het verantwoordelijkheidsgevoel van studenten om patiënten te informeren dat zij studenten zijn, afneemt, vooral als er sprake is van een invasieve procedure. Dit leidt tot een ‘niet vragen, niet vertellen’-benadering bij het vragen van toestemming voor bekkenonderzoeken. Uit gegevens blijkt dat meer dan een derde van de ondervraagde geneeskundestudenten het sterk oneens was met de stelling: “Ziekenhuizen moeten expliciete toestemming krijgen voor de betrokkenheid van studenten bij bekkenonderzoeken.”
Artsen proberen vaak de gevoeligheid van bekkenonderzoeken te bagatelliseren, waarbij ze vergelijkingen maken met buikoperaties of oogheelkundige procedures. Het feit blijft echter dat het onderzoeken van de vagina van een vrouw inherent intiem is. Eén professor gaf de voorkeur aan “een nieuwe generatie goed opgeleide artsen… in plaats van een natie van vrouwen wier vagina’s door medische studenten tegen verwondingen worden beschermd”, waarmee hij blijk geeft van minachting voor het welzijn van de patiënt.
Patiëntperspectieven en de noodzaak van verandering
Ondanks deze rechtvaardigingen tonen onderzoeken consequent aan dat een grote meerderheid van de vrouwen (tot 100%) geïnformeerd wil worden over vaginale onderzoeken uitgevoerd door medische studenten. Het feit dat patiënten er veel waarde aan hechten dat er naar wordt gevraagd, roept een cruciale vraag op: waarom is het zo moeilijk voor medische professionals om toestemming te verkrijgen? Het antwoord is vaak dat vragen tot afwijzingen zou leiden.
Uiteindelijk concludeert het nationale onderzoek definitief: “Patiënten die zijn opgenomen in academische ziekenhuizen doen echter niet afstand van hun rechten als mens om de uiteindelijke controle over hun eigen lichaam te hebben en betrokken te zijn bij beslissingen over hun gezondheidszorg.” De huidige praktijk is rechtstreeks in strijd met dit fundamentele principe.
Het voortbestaan van deze praktijk onderstreept de dringende noodzaak van verandering. Het opstellen van duidelijke protocollen voor het verkrijgen van geïnformeerde toestemming – zelfs als dit een uitdaging is – is essentieel om de waardigheid van de patiënt te handhaven en het medisch onderwijs in overeenstemming te brengen met ethische normen. Het is een cruciale stap om ervoor te zorgen dat het nastreven van medische vaardigheid niet ten koste gaat van de autonomie en het respect van de patiënt.
