Stwardnienie rozsiane (SM) to przewlekła choroba autoimmunologiczna atakująca układ nerwowy. Jej nieprzewidywalny charakter sprawia, że trudno przewidzieć postęp choroby u konkretnego pacjenta, jednak wczesna interwencja za pomocą leków modyfikujących przebieg choroby może znacznie spowolnić jej postęp. Ostatnie badania sugerują, że może istnieć krytyczny okres przed wystąpieniem typowych objawów – „prodromu” – w którym subtelne objawy pojawiają się wiele lat wcześniej, zapewniając potencjalną szansę na wcześniejszą diagnozę i leczenie.
Co to jest prodromalne stwardnienie rozsiane?
Stadium prodromalne stwardnienia rozsianego nie jest jeszcze formalnie zdefiniowanym stadium choroby. Jest to raczej koncepcja ewoluująca, oparta na obserwacji, że osoby, u których później zdiagnozowano stwardnienie rozsiane, mają tendencję do zwiększania częstotliwości szukania pomocy medycznej – z powodów, które nie wskazują bezpośrednio na stwardnienie rozsiane – 14–15 lat przed pojawieniem się pierwszych jawnych objawów neurologicznych. Oznacza to, że zmiany w organizmie zachodzą na długo przed pojawieniem się klasycznych objawów, takich jak problemy ze wzrokiem czy osłabienie mięśni.
Badacze tacy jak Ahmed Abdelhak z UCSF wyjaśniają, że jest to podobne do tego, co obserwuje się w przypadku innych chorób przewlekłych: faza przedobjawowa, gdy już występuje stan zapalny. Pytanie nie brzmi: czy te zmiany wystąpią, ale jak wcześnie można je wykryć.
Wczesne znaki ostrzegawcze: nieoczywiste
Badanie z 2017 r. opublikowane w „The Lancet Neurology” jako pierwsze wykazało związek między częstymi wizytami u lekarza a późniejszą diagnozą stwardnienia rozsianego. Nowsze dane, opublikowane w 2025 r., sugerują, że ten trend może rozpocząć się jeszcze wcześniej. Osoby, u których później zdiagnozowano stwardnienie rozsiane, częściej zgłaszają się do lekarza na 14–15 lat przed pojawieniem się pierwszych objawów stwardnienia rozsianego w porównaniu z osobami, które nie chorują na stwardnienie rozsiane.
Specyficzne problemy zdrowotne, które pojawiają się na tym etapie prodromalnym, są często niespecyficzne:
- Zdrowie psychiczne: Lęk, depresja
- Neurologiczne: Migreny, zawroty głowy, zawroty głowy, bezsenność, zaburzenia widzenia
- Układ mięśniowo-szkieletowy: Choroba zwyrodnieniowa stawów, schorzenia stawów kolanowych
- Układowe: Zmęczenie, anemia, problemy z jelitami/pęcherzem, fibromialgia, niewyjaśniony ból
Objawy te występują powszechnie w wielu schorzeniach, więc nie wskazują automatycznie na stwardnienie rozsiane. Jednakże ich kombinacja i częstość u osób, u których później zdiagnozowano stwardnienie rozsiane, są statystycznie istotne.
Czy możemy to teraz wykryć?
Obecnie nie ma niezawodnego sposobu diagnozowania stadium prodromalnego stwardnienia rozsianego. Badania skupiały się na analizie wzorców korzystania z opieki zdrowotnej w dużych populacjach, ale większość osób zgłaszających się do lekarzy z takimi problemami nie zachoruje na stwardnienie rozsiane. Celem nie jest stworzenie testu paniki, ale identyfikacja biomarkerów i wzorców, które mogłyby ostatecznie przewidzieć ryzyko.
Jedno z potencjalnych przyszłych podejść obejmuje wykorzystanie algorytmów łączących objawy prodromalne, czynniki ryzyka stwardnienia rozsianego (np. płeć żeńska lub wiek <50 lat) oraz skany mózgu/rdzenia kręgowego w celu identyfikacji wczesnych zmian. Jest to hipoteza, ale ilustruje kierunek badań.
Prąd biologiczny: pojawienie się biomarkerów
Oprócz korzystania z opieki medycznej badacze badają biomarkery pojawiające się w okresie prodromalnym. Praca dr Abdelhaka pokazuje, że u osób, u których później zdiagnozowano stwardnienie rozsiane, występuje wyższy poziom niektórych białek we krwi, co wskazuje na wczesne uszkodzenie mieliny (ochrony włókien nerwowych) i nerwów, jeszcze zanim pojawią się objawy. Zmiany te występują siedem lat przed pojawieniem się pierwszych objawów klinicznych.
Sekwencja jest jasna: najpierw uszkodzenie mieliny, potem uszkodzenie nerwów, a następnie szersze zmiany w układzie odpornościowym. Sugeruje to, że interwencja na tym etapie może potencjalnie zapobiec lub opóźnić pełny rozwój stwardnienia rozsianego.
Co dalej?
Faza prodromalna stwardnienia rozsianego jest wciąż wyłaniającym się obszarem badań. Naukowcy muszą określić dokładny czas trwania tej fazy, określić, kto (a kto nie) przejdzie do stwardnienia rozsianego i ocenić korzyści z wczesnego leczenia. Najnowsze kryteria diagnostyczne stwardnienia rozsianego, zaktualizowane w 2024 r., pozwalają już na wcześniejszą diagnostykę, w tym wykrywanie stwardnienia rozsianego poprzez uszkodzenia nerwu wzrokowego.
Główne przesłanie jest jasne: im wcześniej stwardnienie rozsiane zostanie zdiagnozowane i leczone, tym lepsze długoterminowe wyniki.
Ostatecznie zrozumienie stadium prodromalnego stwardnienia rozsianego nie polega na tworzeniu nowych obaw, ale na otwarciu możliwości zapobiegania i lepszego leczenia choroby. Celem jest interwencja, zanim nastąpi nieodwracalna szkoda, i poprawa życia osób zagrożonych.
